Blog Eva van Kemenade – Feminisme op z’n parisien(ne)

‘Gardez vos sciences de l’homme – on prend d’assault les sciences humaines!’ In zwarte en rode letters prijkt deze uitdagende leus op een paars spandoek dat op 8 maart opzichtig bij de ingang van het hoofdgebouw van de École des Sciences Sociales en Hautes Études (EHESS) op de Boulevard Raspail is gehangen. Boven de toegangsdeuren van het gebouw staat namelijk in statige letters ‘Maison des sciences de l’homme’ geschreven. Op deze dag moet het woord ‘homme’ (man), dat in de Franse taal qua betekenis gelijk staat aan ‘mens’, echter wijken voor de term ‘humain’ (mens) – beide woorden kennen dezelfde etymologische oorsprong, maar toch heeft de tweede een neutralere connotatie. En zo begint voor mij een bewogen Internationale Vrouwendag, die ik dit jaar op Parijse wijze vier.

Een feministische assemblée générale

Nieuwsgierig stap ik het gebouw binnen. De maaksters van het spandoek zijn de leden van de groepering Fracas.se, een feministisch collectief van de EHESS dat enkele maanden geleden in het leven is geroepen. In een oproep, die vanuit het e-mailadres van de opleidingscoördinatrice naar alle medewerkers en (PhD-) studenten van de universiteit is gestuurd, sporen zij aan om op deze dag alle onderwijsactiviteiten te staken en deel te nemen aan hun assemblée générale.

De centrale hal, die normaliter leeg is op een enkele overwerkte docent of PhD-student na, is versierd met vlaggen waarop feministische leuzen staan geschreven. In de hoek staat een speaker van waaruit vrolijke muziek klinkt. Ik wordt al snel hartelijk verwelkomd met een bord couscous en zelfgemaakte hummus – ook serieuze zaken als het doorvoeren van de (feministische) revolutie werken nu eenmaal beter op een volle maag.

Leden van het feministische collectief Fracas.se tijdens hun assemblée générale. Foto: Eva van Kemenade

Academisch activisme

Het collectief bestaat uit jonge studentes en PhD’s, allen vrouw of trans, en een enkele docente. Zij hebben zichzelf tot doel gezet om op pacifistische wijze een einde te maken aan het ‘blanke en kapitalistische patriarchaat’, te beginnen bij vormen van seksisme in het hoger onderwijs. De sfeer binnen de groep is goed, open en bewust niet hiërarchisch. Uit de geanimeerde discussies komen vele punten van onvrede naar voren. Alhoewel de EHESS over het algemeen wordt beschouwd als een uitermate vrijdenkende en egalitaire universiteit, heerst er bij de deelneemsters toch het gevoel dat opleidingen als Gender Studies op misleidende wijze worden gebruikt om een vals beeld van gelijkheid naar de buitenwereld te propageren. In hun optiek ontspringt namelijk ook deze universiteit de dans niet als het aankomt op seksisme en scheve machtsstructuren, praktijken die niet alleen in Franse onderwijssysteem wijdverspreid zijn.

Als tegenreactie wil Fracas.se meer bewustzijn creëren en een cultuuromslag teweeg brengen, onder andere door het verstrekken van informatie en het opzetten van een platform waarop op anonieme wijze melding gedaan kan worden van seksistisch gedrag en seksuele intimidatie binnen de universiteit zelf. In de discussie komen echter ook andere punten van onvrede naar voren. Met stip op één staat hierbij de astronomische toename van het collegegeld voor niet-Europese studenten, die onlangs door door de regering van Macron is afgekondigd. De kosten van het collegegeld zullen maar liefst vertienvoudigen, wat vele niet-Westerse studenten in financiële moeilijkheden zal brengen en sommigen van hen zelfs belet om hier een studie te volgen: een inbreuk op het vrije verkeer van ideeën- en kennisoverdracht.

Al met al is een groot deel van deze problematiek ook aanwezig in het Nederlandse hoger onderwijs, waar nog steeds een scheve verhouding bestaat tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke academici. Wordt het daarom niet tijd om ook op Nederlandse universiteiten meer van dergelijke, van onderaf georganiseerde en uitgesproken activistische, feministische collectieven op te zetten?

Place des sorcières

Als de assemblée eenmaal is afgelopen, vervolg ik mijn weg naar République, waar om 15.40 een feministische demonstratie gepland staat. De reden voor dit specifieke tijdstip is symbolisch: gemeten over een normale werkdag, is dit het moment vanaf wanneer vrouwen niet meer betaald krijgen in Frankrijk, waar een loonverschil van 26% tussen de seksen bestaat.

Als ik op het plein aankom, zie ik nog net het staartje van een andere stoet die het Franse demonstratie-strijdtoneel par excellence verlaat – Place de la République doet haar naam weer eens eer aan. Vandaag is die naam echter omgedoopt tot Place des Sorcières, oftewel Plein der Heksen. Dit is een referentie naar de misogynistische heksenverbrandingen die in Europa tot diep in de achttiende eeuw voorkwamen, alsmede als naar het onverschrokken karakter van de vrouwenbeweging die enkele decennia na de laatste verbranding vorm kreeg: ‘Wij zijn de afstammelingen van de heksen die jullie niet wisten te verbranden!’, schalt het strijdlustig uit meerdere monden.

Met een spandoek is Place de la République omgedoopt tot Place des Sorcières. Foto: Eva van Kemenade

Een kakofonie van paars, geel, groen en zwart

Op het plein is het een kakofonie van verschillende groeperingen. Op het midden van het toneel is een tent gereserveerd voor toespraken van de in het paars gehulde leden van een christelijke vrouwenbond – het ‘witte conservatieve feminisme’ waar Fracas.se nu juist een tegengeluid aan wil bieden. Vandaag is de vrouwenbond echter gemêleerd met koerdische vrouwen, hun hoofddoeken even fel gekleurd als de vlaggen die zij dragen. Iets verderop staat een stand van de gilets jaunes, die speciaal voor deze dag hun gele kleur hebben verrijkt met het paars van de overige demonstranten. Desalniettemin wordt er aan hen op deze vrijdag weinig aandacht besteed: in het collectieve habitus van de Parijzenaren is het na maanden van aanhoudende protesten inmiddels de zaterdag die (al dan niet schoorvoetend) aan de gele hesjes wordt overgelaten, de rest van de week is het de beurt aan anderen.

Mijn aandacht wordt al snel getrokken door een groep luid schreeuwende tieners: ecofeministen. Deze relatief nieuwe stroming binnen het feministische spectrum is de laatste jaren flink in opmars. De over het algemeen vaak jonge sympathisanten verbinden een oude strijd aan de nieuwe, allesoverheersende problematiek van hun – en mijn – generatie, namelijk klimaatverandering. ‘Détruisons le patriarcat, pas le climat’, ‘laten we het patriarchaat vernietigen, niet het klimaat’, schalt er treffend van één van hun spandoeken.

De sfeer wordt echter grimmig wanneer er een groepje in het zwart geklede mensen, dat uit zowel mannen als vrouwen bestaat, het grote monument in het midden van het plein opklimt en een pot rode verf over diens allegorische representatie van de republiek heen gooit. De druipende spetters verf symboliseren het bloed dat volgens deze demonstranten vergoten wordt in de seksindustrie. Hun leuzen, die zij vanaf het metershoge beeld en doordrenkt van rode verf over de menigte heen scanderen, krijgen echter weinig bijval. Slechts enkele minuten later ontvangt hun actie repliek van niemand minder dan de plotseling opgedoken leden van Fracas.se, die later dan mij naar de manifestatie waren vertrokken. Zij worden bijgestaan door een grote vrouw met een klein hondje wiens stem over alles en iedereen heen schalt. ‘Dégage! Dégage!’, ‘flikker op’, klinkt het. Aan enkele geïnteresseerde omstanders verduidelijkt de vrouw dat de in het zwart geklede demonstranten volgens haar uit extreemrechtse hoek komen. Het zouden zelfs fascisten zijn wiens abolitionistische houding jegens de seksindustrie de positie van sekswerkers niet zou bevorderen, maar hun werkzaamheden juist terug de illegale sfeer in zouden duwen. Hierdoor zouden zij hard bevochten rechten verliezen die juist noodzakelijk zijn voor hun welzijn en veiligheid.

Franse en internationale demonstranten verzamelen zich rondom Latijns-Amerikaanse muzikanten. Foto: Eva van Kemenade

Toekomstige sorcières

Uiteindelijk vind ik mijn heil bij enkele Latijns-Amerikaanse vrouwen, die dankzij hun ritmische percussiemuziek een een flinke groep omstanders weten op te zwepen. Deze temporaire representanten van de grote Latijns-Amerikaanse gemeenschap in Parijs vinden veel bijval met hun in het Spaans gezongen leuzen, waarin zij vragen om het recht op abortus en de beëindiging van het machistische regime dat in vele van hun geboortelanden nog volop de boventoon voert. Op hetzelfde ritme dansen een paar meters verderop een paar peuters gezamenlijk op een kleed waarop in vrolijke kleuren feministische teksten en symbolen zijn geborduurd. Zij zijn de nieuwe generatie heksen, die zich alvast warm dansen om toekomstige branden te kunnen gaan blussen.